ساختمان‌های قدیمی حال و هوای عجیبی دارند. مدام به این فکر می‌کنم چه آدم‌های رنگ به رنگی روزی زیر این سقف بوده‌اند و روی این پله نشسته‌اند و به این دیوار تکیه داده‌اند؟ هر چقدر که این ساختمان‌های قدیمی عمومی‌تر باشند،‌ هجوم انبوه این سوال‌ها به ذهنم بیش‌تر می‌شود. مثل یک بیمارستان، یک مسجد، یک مدرسه.
*
امروز به دبیرستانی در مرکز تهران قدیم رفتم که سال ۱۳۲۹ ساخته شده و هنوز پا بر جا بود. مجموعه‌ی نامتوازنی از ویرانی و بازسازی و خرابی و نوسازی در طول شصت سال. آنچه هنوز از دل ویرانه ها سر پا بود و نفس می‌کشید دو حیاط به هم مرتبط بود با دو طبقه اتاق و کلاس که همگی رو به حیاط گشوده می‌شد. در مرز دو حیاط چند درخت کهنسال؛ و در گوشه و کنار، نشانی‌هایی از تاریخ اجتماعی نیم قرن اخیر.
در راهروها و کلاس‌ها قدم می‌زدم و به این فکر می‌کردم که چه پسرهایی در این اتاق‌ها مرد شده‌اند؛ چه دانشمندانی پشت این میز و نیمکت‌ها باسواد شده‌اند و چه آدم‌های بی‌کاره و بی‌فایده‌ای در این حیاط دویده‌اند و فریاد کشیده‌اند. چقدر در این مدرسه خندیده‌اند و گریسته‌اند. چند نفر چند بار چند جای این بنا دست دیگری را گرفته‌اند و یا به کسی پشت پا زده‌اند...

*
می‌بینی؟ شب شده‌است و این فکرها رهایم نمی‌کند.

آقای قرائتی می‌گفت:
وقتی برف میاد و مدرسه‌ها تعطیل میشه، بچه‌‌ها میگن: «جون!» معلم‌ها میگن: «آخ جون!»

در ابتدای جلسه از من خواستند تا خودم را معرفی کنم. خیلی کار سختی نبود. قابل قبول هم بود؛ تحصیلات و تجربیات و ...
بعد خواستند تا دیدگاهم را نسبت به موضوع «سواد رسانه‌ای» روشن کنم. در حقیقت می‌خواستند ارزیابی کنند که آیا نوع نگاهم با سیاست‌های کلان مجموعه‌شان هم‌خوانی دارد یا نه؟ به هر حال قرار بود بپذیرند که در چند جلسه برایشان سخنرانی کنم.
انتخاب سختی داشتم. باید محافظه کاری می‌کردم و یکی به نعل می‌زدم و یکی به میخ. چند جمله‌ای در تحسین اقدامات فن‌آورانه مجموعه‌شان حرف می‌زدم و چند جمله‌ای هم از رویکرد خوش‌بینانه‌شان به رسانه انتقاد می‌کردم.
اما نمی‌دانم چه شد که خودم را بروز دادم. خود حقیقی خودم را. احساس کردم غش در معامله می‌شود اگر اولش آخرش را نگویم.
اسم آوینی را که آوردم لب و لوچه‌شان آویزان شد. امیدشان را نا امید کرده بودم.
*
هویت فکری من از جوانی با اندیشه‌های سید مرتضای آوینی گره خورده است. تقصیر خودم نیست. از آن گریزی هم ندارم.

جلسه‌ی گفتگو و پرسش و پاسخ با صد و پنجاه نفر از بچه‌های یک دبیرستان خوب تهران با موضوع مهارت‌های زندگی در دنیای دیجیتال.

از بین هفتاد تا سوال مکتوب که درمیان برنامه به دستم رسید، نیمی از آن‌ها درباره‌ی علت فیلتر شدن ویچت و فیس‌بوک بود.
ظاهراً نوجوانان شهر تهران خواسته‌هایی فراتر از رفع فیلتر این دو تا سایت ندارند.

بعید می‌دانم اگر این جلسه را با صد و پنجاه نفر از دانش‌جویان یکی از دانشگاه‌های خوب تهران هم برگزار کنم، سؤالات و خواسته‌هایشان خیلی فرقی داشته باشد.

یادت بخیر شاعر!
کدام استقلال؟ کدام پیروزی؟

آخرین جلسه برای اولیای این مجتمع، خوب و هیجان انگیز تمام می شود.
آقا مجتبی از کربلا آمده و خودش را به نماز می رساند و یک ساعتی گپ می زنیم و خاطره می گوید از اربعین. سربلند و دردمند. الحمدلله.
آقا مهدی هم الحمدلله با یک ساعت تأخیر می رسد و عیش مان کامل می شود.
بعد از کمی رانندگی عصرگاهی، نماز مغرب می رسم فلسطین و بعد هم عمار چهارم.
مهدی الف را می بینم مفصل و سید را و تا ده شب می چرخیم و حرف می زنیم و فیلم می بینیم.
*
از این دست عمری به سر برده ایم:
همه کاره و هیچ کاره.

۸:۰۰ تا ۹:۳۰ - میدان صدم فرجام (بازی‌های رایانه‌ای - جلسه دوم دانش آموزی - منطقه ۴)
۱۰:۰۰ تا ۱۲:۳۰ - سردار جنگل (ویرایش فهرست ترجمه جدید جوشکاری با گاز محافظ)
۱۳:۰۰ تا ۱۴:۳۰ - میدان توحید (بازی‌های رایانه‌ای - جلسه دوم دانش آموزی - منطقه ۲)
۱۵:۰۰ تا ۱۷:۰۰ - بلوار فردوس (بازی‌های رایانه‌ای - تک جلسه اولیای دبیرستان)
۱۸:۰۰ تا ۲۱:۳۰ - میدان حسن آباد (حلقه ولایت - ماللهند)
۲۲:۰۰ - چهار راه نظام آباد (خواب!)

خاطرات دکتر محمد علی مجتهدی
(رییس دبیرستان البرز، بنیان‌گذار دانشگاه صنعتی [آریامهر] شریف)
به اهتمام حبیب لاجوردی
نشر کتاب نادر، ۱۳۸۰ ، ۲۳۴ص

اگر معلم هستید، مربی هستید، مدیر مدرسه هستید، بخوانید.
اگر دانشجو هستید، اگر دانشجوی شریف هستید، حتماً بخوانید.
اگر سلطنت طلب هستید، ضدانقلاب هستید، اپوزوسیون هستید، با دقت بخوانید.
اگر طرف‌دار جمهوری اسلامی هستید، اگر انقلابی هستید یا دیپلمات، به هر حال باید بخوانید.

برای مطالعه بیشتر

بچه‌های کلاس تاریخ معاصر در جلسه‌ی اول چنین پاسخ دادند:

۱- لذت (تاریخ پر از قصه‌ها و حکایت‌های جالب است که خواندن آن‌ها سرگرم‌کننده است.)
۲- نمره (واحد رسمی سال سوم دبیرستان است که اجباراً باید بخوانیم و بگذرانیم و نمره بگیریم.)
۳- تجربه (خواندن تاریخ زمینه استفاده از تجربه‌ی گذشتگان را ایجاد می‌کند- مطالعه وقایع)
۴- آینده (بررسی فراز و فرودهای تاریخی در گذشته می‌تواند راهنمای حرکت آینده باشد- تاریخ تحلیلی)

جلال در مدرسه شاپور تجریش که درس می‌داد، در یکی دو تا از کلاس‌هایش گویا چند نفر سمپات حزب توده بودند و بحث می‌شود و حرف به بحث‌های سیاسی و حزبی می‌کشد و آنها یک چیزی می‌گویند و جلال هم جواب می‌دهد و خلاصه دست به یقه می‌شوند و کار به کتک‌کاری می‌کشد و بالاخره از کلاس می‌روند توی حیاط و شروع می‌کنند همدیگر را زدن.
ناظم و دفتردار می‌ریزند که اینها را از هم سوا کنند و به شاگردها تشر می‌زنند که پدرتان را درمی‌آوریم و بیرونتان می‌کنیم. یعنی چه که توی روی معلمتان ایستاده‌اید؟
جلال بلافاصله توی روی آنها می‌ایستد که به شما چه ربطی دارد؟ شاگردان خودم هستند می‌خواهم با آنها دعوا کنم. شما چه کاره‌اید که دخالت می‌کنید؟ یکی زده‌ام، یکی خورده‌‌ام.
بعد هم شاگردانش را بغل می‌کند، می‌بوسد و می‌گوید: «تمام شد! بفرمایید سر کلاس».

به نقل از حسین دانایی، خواهرزاده جلال

بعد از نه سال فعالیت آموزشی در مدارس، امروز برای اولین بار پایم به هسته‌ی گزینش باز شد. مصاحبه یک ساعتی طول کشید و آقای پیرمرد مهربان گزینش به پرسش از زندگی‌نامه و سوابق تحصیلی و سوابق شغلی و احکام و عقاید و سیاست اکتفا کرد و درست مثل گزینش سازمانِ خودمان هیچ چیزی از صلاحیت علمی یا روش کار و نگرش‌های شغلی‌ام نپرسیدند.
منِ بچه مثبت دلهره‌ای از این گزینش‌ها ندارم. دلخوری‌ای هم ندارم. هر چند سؤالات بی‌ربطی بپرسند و هر چند که پاسخ‌ها را ندانم. اما برایم جالب است که بدانم همکارانم در مدارس که -چنان که افتد و دانی- در دفتر دبیران چه حرف‌هایی که نمی‌زنند، در اتاق گزینش چه حالی دارند.

...
به آن قول معروف: «سیاست زاییده ی فرهنگ است. هیچ فرزندی نمی تواند مادر خود را بزاید.» پس بکوشید در کار فرهنگی (تولید، توزیع، تبلیغ) تا فرومایگان داعیه دار سروری نشوند.
...
آدم ناشی خودش را در معرکه ی امداد و نجات نمی اندازد الا به دو شرط: اطمینان از عدم ضعف شخصی و شخصیتی و اطمینان از وجود همکاران مجرب که او را در حین عملیات بیاموزند و نگه دارند.
...
آن بدیهی ترین اصول تربیتی که گذر زمان و گردش ایام رایگان به مربی می آموزند، جوان باید عرق بریزد و رنج ببرد تا بیاموزد و به کار بندد.
...
هر مربی نسخه ی خودش را برای متربی می پیچد و این سرآغاز سقوط است. «خدایی» را جانشین «پیامبری» و «پدری» را جایگزین «برادری» نکن.
...

شصت دقیقه فرصت دارم در سکوت، بدون این‌که کسی تعجب کند، بدون این‌که کسی ناراحت شود، و حتی بدون این‌که کسی متوجه شود، نگاه‌شان کنم.
نگاهم را روی تک‌تک‌شان متوقف می‌کنم؛ تصاویرشان از سال اول را و امسال را توی ذهنم جستجو می‌کنم؛ تصورم را از هر کدام‌شان نهایی می‌کنم؛ زیرش خط می‌کشم و به خاطر می‌سپارم.
*
شاید حضور در جلسه‌ی امتحان برای خیلی از معلم‌ها کار ملال آوری باشد، اما آموخته‌ام که ترکیبِ مبارکِ «حضور» و «سکوت» بسیار مغتنم است.

تجربه‌ی اولین حضورم در جمع دانش‌آموزان دختر مقطع راهنمایی  (مقایسه با پسربچه‌های راهنمایی و اول دبیرستان):

- دخترها عمیق‌تر گوش می‌کنند و بسیار ساکتند.
- تحمل بیشتری در نشستن روی صندلی در مدت ۹۰ دقیقه دارند.
- سخت تر از پسرها می‌خندند.
- در تماشای یک پویانمایی صامت بسیار صبورند و جزییات تصویر را درک می کنند.
- به سادگی مجذوب سحر کلام می‌شوند و با کمی لفاظی می‌شود همه‌ی توجهشان را جلب کرد.
- پذیرفتن پیام و قبول داشتن محتوا را ناخودآگاه در حالت چهره‌شان نمایان می کنند. برخلاف پسرها که از چهره‌شان هیچ چیزی معلوم نمی شود و باید حتماً نظرشان را پپرسی تا داد بزنند.

بالاخره فرصت شد تا اطلاعات هارد اکسترنال (معادلش چی میشه؟) همراهم را سامانی بدهم. مثل همیشه در گوشه و کنار فولدرها (پوشه‌ها؟) فایل‌هایی (پرونده‌هایی؟) پیدا می‌شود که یادت می‌اندازد دیروز کجا بودی و چه می‌خواستی بکنی. در آن میان قطعه فیلمی پیدا کردم مربوط به سیزده سال پیش؛ وقتی هنوز دانش‌آموز بودم...

گاهی فقط می‌شود گفت: ای داد... ای داد...